Λειτουργικές παθήσεις του πεπτικού: τι είναι, πώς διαγιγνώσκονται και πώς αντιμετωπίζονται

Οι λειτουργικές παθήσεις του πεπτικού είναι διαταραχές στις οποίες τα επίμονα συμπτώματα —όπως πόνος ή δυσφορία στην κοιλιά, φούσκωμα, καούρα, ναυτία, διάρροια ή δυσκοιλιότητα— δεν εξηγούνται από «ορατές» βλάβες στις εξετάσεις. Δεν πρόκειται για φλεγμονώδεις ή δομικές παθήσεις, αλλά για δυσλειτουργία στον τρόπο που λειτουργεί το κάθε όργανο, επεξεργάζεται τα ερεθίσματα και επικοινωνεί με τον εγκέφαλο. Γι’ αυτό συχνά περιγράφονται ως διαταραχές αλληλεπίδρασης οισοφάγου,στομάχου,εντέρου–εγκεφάλου. Είναι ιδιαίτερα συχνές, επηρεάζουν την ποιότητα ζωής και μπορούν να οδηγήσουν σε αποχή από δραστηριότητες, διαταραχές ύπνου και ψυχολογική επιβάρυνση.

Γιατί εμφανίζονται;

Η αιτιολογία είναι πολυπαραγοντική. Ρόλο παίζουν:

  • Διαταραχή κινητικότητας του πεπτικού, δηλαδή ταχύτερη ή βραδύτερη προώθηση του περιεχομένου.
  • Σπλαχνική υπερευαισθησία, όπου οι υποδοχείς πόνου αντιδρούν έντονα σε ερεθίσματα που για άλλους είναι αδιάφορα.
  • Μεταβολές στο μικροβίωμα, μικρού βαθμού φλεγμονή και αυξημένη διαπερατότητα του εντερικού φραγμού.
  • Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες, όπως άγχος, στρες ή κακή ποιότητα ύπνου, που τροποποιούν τον άξονα εγκεφάλου–εντέρου.
  • Διατροφικά ερεθίσματα (π.χ. τρόφιμα πλούσια σε ζυμώσιμους υδατάνθρακες/FODMAPs) και, σε ορισμένους, ειδικές δυσανεξίες.

Συνήθως συνυπάρχουν περισσότεροι από ένας μηχανισμοί και αυτή η ετερογένεια εξηγεί γιατί κάθε ασθενής χρειάζεται εξατομικευμένη προσέγγιση.

 

Ποιες καταστάσεις περιλαμβάνουν;

1) Ευερέθιστο έντερο

Πόνος στην κοιλιά που «δένεται» με την τουαλέτα, φούσκωμα και εναλλαγή διάρροιας–δυσκοιλιότητας.
Τι το ξυπνά: στρες, συγκεκριμένα φαγητά, κάποιες φορές μετά από γαστρεντερίτιδα.
Τι βοηθά: μικρές αλλαγές στη διατροφή με καθοδήγηση, φάρμακα για τις κράμπες όταν χρειάζεται, τεχνικές χαλάρωσης.

2) Δυσπεψία

Βάρος ή κάψιμο στο πάνω μέρος της κοιλιάς, φουσκώνεις εύκολα και χορταίνεις γρήγορα.
Τι το χειροτερεύει: μεγάλα/λιπαρά γεύματα, αλκοόλ, καφές, γρήγορο φαγητό, στρες.
Τι βοηθά: μικρά και συχνά γεύματα, λιγότερα λιπαρά/καφεΐνη/αλκοόλ, αργό μάσημα, κατά περίπτωση φάρμακα που διευκολύνουν το στομάχι.

3) Επιμένον φούσκωμα/αέρια

Αίσθημα «πρηξίματος» μέσα στην ημέρα, μερικές φορές και ορατή διάταση της κοιλιάς.
Τι το φουντώνει: αναψυκτικά, γλυκαντικά τύπου «ζαχαρούχων» τσίχλων/καραμελών, πολύ γρήγορο φαγητό, στρες.
Τι βοηθά: ήρεμο φαγητό, περιορισμός αναψυκτικών και γλυκαντικών, τακτική κίνηση, ρύθμιση της τουαλέτας.

4) Επίμονη δυσκοιλιότητα

Λιγότερες από τρεις κενώσεις την εβδομάδα, σκληρά κόπρανα, κόπος στην τουαλέτα και αίσθηση ότι «δεν άδειασες».
Πιθανές αιτίες: λίγες φυτικές ίνες και νερό, καθιστική ζωή, ορισμένα φάρμακα, «σφίξιμο» από κακή στάση ή συνήθειες.
Τι βοηθά: περισσότερες φυτικές ίνες (π.χ. από βρώμη/σιτάρι/φρούτα ή σκεύασμα φυτικών ινών), αρκετό νερό, καθημερινό περπάτημα, ήπια καθαρτικά αν το προτείνει ο γιατρός, ασκήσεις για σωστή «τεχνική» στην τουαλέτα όταν υπάρχει δυσκολία.

5) Επίμονη διάρροια

Συχνές χαλαρές κενώσεις χωρίς έντονους πόνους στην κοιλιά.
Τι την πυροδοτεί: καφές, αλκοόλ, ορισμένα γλυκαντικά, τροφές που «φουσκώνουν», ευαισθησία μετά από λοίμωξη, και σε κάποιους η κακή απορρόφηση χολής.
Τι βοηθά: απλή, ήπια διατροφή, αποφυγή ερεθιστικών ροφημάτων/γλυκαντικών, συμπληρώματα που «μαζεύουν» τα κόπρανα ή ειδική αγωγή αν χρειάζεται.

6) Καούρα ή πόνος πίσω από το στέρνο με καθαρές εξετάσεις

Κάψιμο ή ενόχλημα στο στήθος, παρόμοιο με παλινδρόμηση, αλλά οι εξετάσεις δεν δείχνουν πρόβλημα.
Τι το χειροτερεύει: μεγάλα/λιπαρά γεύματα,στρες, σοκολάτα, αλκοόλ, καφές, ξάπλωμα αμέσως μετά το φαγητό, στρες.
Τι βοηθά: ελαφρύτερα βραδινά, να μην ξαπλώνεις για 2–3 ώρες μετά το φαγητό, λίγο υπερυψωμένο μαξιλάρι, απλά φάρμακα όπου υπάρχει ανταπόκριση, τεχνικές χαλάρωσης.

Πότε χρειάζεται επίσκεψη σε γαστρεντερολόγο;

Αν τα συμπτώματα επιμένουν πάνω από 4–6 εβδομάδες, επηρεάζουν την καθημερινότητά σου ή σε ανησυχούν, η εκτίμηση από εξειδικευμένο ιατρό είναι το σωστό βήμα. Υπάρχουν και σημεία συναγερμού που απαιτούν άμεση διερεύνηση: ανεξήγητη απώλεια βάρους, αναιμία, αίμα στα κόπρανα, επίμονοι εμετοί, πυρετός, νυκτερινά συμπτώματα που σε ξυπνούν, δυσφαγία ή έναρξη νέων συμπτωμάτων μετά τα 50 έτη. Σημαντικό είναι επίσης το οικογενειακό ιστορικό για καρκίνο παχέος εντέρου, φλεγμονώδεις νόσους ή κοιλιοκάκη.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση είναι συνδυασμός αναλυτικού ιστορικού, κλινικής εξέτασης και στοχευμένων εξετάσεων για να αποκλειστούν οργανικά αίτια. Δεν χρειάζονται «άπειρες» εξετάσεις· ο ιατρός επιλέγει εκείνες που είναι χρήσιμες με βάση την εικόνα του/της ασθενούς (αιματολογικός και βιοχημικός έλεγχος, έλεγχος κοπράνων, υπερηχογράφημα, ενδοσκόπηση όταν ενδείκνυται). Χρησιμοποιούνται διεθνή κριτήρια (όπως τα κριτήρια Rome) για να ταξινομηθούν τα συμπτώματα και να τεθεί τεκμηριωμένη διάγνωση. Η έγκαιρη εκπαίδευση του ασθενούς για τη φύση της πάθησης είναι συχνά το πιο θεραπευτικό στοιχείο της διαδικασίας.

Πώς αντιμετωπίζονται;

Δεν υπάρχει ένα «μαγικό χάπι» για όλους. Η καλύτερη φροντίδα είναι πολυπαραγοντική και εξατομικευμένη, με στόχο τη μείωση έντασης και συχνότητας των συμπτωμάτων και την επιστροφή σε λειτουργική καθημερινότητα.

1) Εκπαίδευση και αυτοδιαχείριση. Η κατανόηση ότι πρόκειται για καλοήθεις —αλλά πραγματικές— διαταραχές μειώνει το άγχος. Η τήρηση ημερολογίου συμπτωμάτων, ο επαρκής ύπνος, η ήπια άσκηση και η σωστή ενυδάτωση βελτιώνουν τον έλεγχο των εξάρσεων.

2) Διατροφικές παρεμβάσεις. Η δίαιτα χαμηλών FODMAPs εφαρμόζεται για 4–6 εβδομάδες και ακολουθεί προσεκτική επαναεισαγωγή τροφίμων, ιδανικά με καθοδήγηση διαιτολόγου. Η μείωση καφεΐνης, αλκοόλ, τηγανητών και ανθρακούχων ροφημάτων συχνά ανακουφίζει. Σε δυσκοιλιότητα προτείνεται σταδιακή αύξηση φυτικών ινών, με σκευάσματα ψυλλίου που είναι συνήθως καλά ανεκτά. Οι ειδικές δυσανεξίες (λακτόζη, φρουκτόζη) αξιολογούνται εξατομικευμένα και δεν γενικεύονται.

3) Φαρμακευτική αγωγή όπου χρειάζεται. Σπασμολυτικά για κράμπες, αντιδιαρροϊκά ή ρυθμιστές κινητικότητας, αναστολείς οξέος και προκινητικά για δυσπεψία, καθώς και τεκμηριωμένα προβιοτικά για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μπορεί να βοηθήσουν. Σε χρόνιο πόνο ή συνυπάρχον άγχος/κατάθλιψη, χαμηλές δόσεις αντικαταθλιπτικών φαρμάκων (ως ρυθμιστές πόνου στον άξονα εγκεφάλου–εντέρου) έχουν θέση, πάντα μετά από ιατρική αξιολόγηση.

5) Παρακολούθηση και επαναξιολόγηση. Συνήθως γίνεται επανεκτίμηση σε 4–8 εβδομάδες για να προσαρμοστεί το πλάνο. Επιδιώκουμε σταθερή βελτίωση, όχι απαραίτητα απόλυτη «εξαφάνιση» όλων των ενοχλήσεων. Αν εμφανιστούν νέα «σημεία συναγερμού», το πλάνο αλλάζει άμεσα.

Συχνές απορίες

Είναι «ψυχολογικά»; Ναι και Όχι. Τα συμπτώματα είναι πραγματικά και σχετίζονται με βιολογικές διεργασίες στο έντερο και στο νευρικό σύστημα. Το στρες τα επιδεινώνει, γι’ αυτό και αντιμετωπίζουμε τον άνθρωπο ολιστικά.

Θα τα έχω για πάντα; Τα συμπτώματα τείνουν να κάνουν εξάρσεις και υφέσεις. Με σωστή καθοδήγηση, τα περισσότερα άτομα πετυχαίνουν ουσιαστικό έλεγχο και ανακτούν την καθημερινότητά τους.

Χρειάζονται πολλές εξετάσεις; Μόνο όσες έχουν νόημα. Η υπερβολική διερεύνηση συχνά αυξάνει το άγχος χωρίς να προσφέρει επιπλέον όφελος.

Βοηθούν τα προβιοτικά; Σε ορισμένους ασθενείς ναι, ανάλογα με το στέλεχος και τη διάρκεια. Η επιλογή γίνεται εξατομικευμένα, με στόχο συγκεκριμένα συμπτώματα.

 

Αν σε ταλαιπωρούν ενοχλήσεις όπως φούσκωμα, κοιλιακός πόνος ή μεταβολές στις κενώσεις, η έγκαιρη αξιολόγηση από γαστρεντερολόγο και ένα εξατομικευμένο, πολυπαραγοντικό πλάνο θεραπείας μπορούν να αλλάξουν θεαματικά την καθημερινότητά σου. Με επίκεντρο τη σχέση εντέρου–εγκεφάλου, τη στοχευμένη διατροφή και τις κατάλληλες παρεμβάσεις, οι λειτουργικές παθήσεις του πεπτικού ελέγχονται αποτελεσματικά και η ποιότητα ζωής βελτιώνεται.

 

Leave a reply